احیای راه‌آهن تاریخی حجاز؛ از میراث عثمانی تا کریدور منطقه‌ای نوین

آنچه توافق بر آن تاکید دارد

وزیر حمل‌ونقل ترکیه اعلام کرده است که در پیش‌نویس یادداشت تفاهم، تقسیم وظایف مشخص شده است: ترکیه متعهد به تکمیل حدود ۳۰ کیلومتر از قطعات باقی‌مانده در خاک سوریه شده و اردن نیز آمادگی بررسی و به‌کارگیری ظرفیت‌های فنی خود برای پشتیبانی از تعمیر، نگهداری و بهره‌برداری لوکوموتیوهای مستقر در سوریه را دارد. سه کشور همچنین مطالعات فنی مشترکی را برای اتصال موثرتر ترکیه به دریای سرخ از مسیر بندر عقبه کلید زده‌اند و قصد دارند تردد جاده‌ای از مسیر سوریه را که سال‌ها به‌خاطر جنگ متوقف بود، از سر بگیرند.

چرا این پروژه فراتر از بازسازی یک ریل است

راه‌آهن حجاز، ساخته‌شده در دوران عثمانی بین 1900 تا 1908، بیش از یک سازه فنی تاریخی است؛ این مسیر ۱۷۵۰ کیلومتری زمانی استانبول را به دمشق و شهرهای مقدس شبه‌جزیره عربستان پیوند می‌داد و نقشی هم در جابه‌جایی زائران و هم در مقاصد نظامی و اداری امپراتوری داشت. بازسازی بخشی از این خط می‌تواند:

• هم حفاظت و بازخوانی میراث فرهنگی و معماریِ ایستگاه‌ها، پل‌ها و سازه‌های منحصر به‌فرد آن را ممکن سازد؛
• هم زمینه‌ساز توسعه اقتصادی و لجستیکی شود، از جمله تسهیل عبور کالا و مسافر، افزایش دسترسی تجاری به دریای سرخ و تقویت کریدورهای ترانزیتی منطقه‌ای.

چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو

بازگرداندن راه‌آهن حجاز به بهره‌برداری با موانع متعددی روبه‌روست: وضعیت امنیتی و سیاسی در برخی مناطق، نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجه برای مرمت سازه‌ها و ریل‌ها، و هماهنگی چندجانبه فنی و حقوقی میان کشورهای درگیر. در طرف مقابل، مزایایی چون ایجاد اشتغال محلی در پروژه‌های بازسازی، رونق گردشگری میراث‌محور، و تقویت مسیرهای تجاری بین اروپا و خلیج فارس می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای ادامه همکاری فراهم کند.

الزام‌های عملی برای موفقیت پروژه

1. تامین منابع مالی ترکیبی از طریق کمک‌های چندجانبه، مشارکت بخش خصوصی و تسهیلات توسعه‌ای؛
2. برنامه‌ریزی فنی و محیط‌زیستی دقیق شامل مطالعات پایداری، مرمت با حفظ اصالت بناها و تضمین امنیت خطوط حمل‌ونقل. اجرای منسجم این دو محور، شانس تبدیل ایده احیای حجاز به یک کریدور عملیاتی و پایدار را افزایش می‌دهد.

نتیجه‌گیری

طرح احیای راه‌آهن حجاز مرز بین میراث و توسعه را می‌پیماید؛ از یک سو بازخوانی تاریخ مهندسی و فرهنگی منطقه را نوید می‌دهد و از سوی دیگر می‌تواند مسیرهای اقتصادی و ترانزیتی جدیدی پدید آورد. موفقیت این ابتکار وابسته به ثبات سیاسی، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری فنی دقیق میان سه کشور است؛ اگر این شرایط فراهم شود، حجاز می‌تواند به نمونه‌ای از باززنده‌سازی زیرساخت تاریخی تبدیل شود که هم حافظه جمعی را زنده نگه می‌دارد و هم ارزش اقتصادی معاصر خلق می‌کند.

مجله حمل و نقل و باربری نوین بار